بانجو (Banjo) سازي زهي با چهار، پنج يا شش سيم است كه در آن پوسته‌اي نازك روي يك فريم يا حفره‌اي كه نقش رزنيتور (تشديد كننده يا طنين انداز) را دارد، كشيده شده است كه به عنوان سر ساز (head) شناخته مي‌شود. پوسته يا كله  معمولاً از پلاستيك ساخته مي‌شود و البته هنوز گاهي اوقات از پوست حيوانات در ساخت آن نيز استفاده مي‌گردد. فريم معمولاً به شكل دايره است. اشكال اوليه اين ساز توسط آفريقائيان در آمريكا ساخته شد، كه از سازهاي آفريقايي با طراحي مشابه گرفته شده است.

تاریخچه ساز بانجو

بانجو های مدرن برگرفته از سازهايي است كه  توسط بردگان غرب آفريقا در كارائيب در قرن هفدهم استفاده مي‌شد. اين ساز در مستندات آمريكاي شمالي در قرن هجدهم ديده مي‌شود و به تدریج از سال 1875 میلادی به این سو،‌ به صورت تجاري در دسترس قرار گرفت.

دليل نامگذاري اين ساز مشخص نيست ممكن است این کلمه برگرفته از كلمه Bami jo به زبان يوروبايي (يكي از اقوام افريقايي) به معناي «با من برقص» يا از كلمه mbanza كيمبوندويي (زبان رايج در آنگولا) گرفته شده باشد. برخي لغت‌شناسان این واژه را برگرفته از لهجه پرتغالي باندور (bandore) يا انگليسي كلمه اسپانيايي باندوريا (bandurria) مي‌دانند، هرچند برخي ديگر این کلمه را برگرفته از اصطلاح آفريقايي براي چوب بامبو مي‌دانند كه در ساخت دسته (neck) ساز مورد استفاده قرار مي‌گرفت.

لازم به ذكر است كه ساز بانزا (Banza) يك viuhela پرتغالي با پنج دسته سيم دوبل و دو سيم كوتاه است. ام بانزا (mbanza) يكي از سازهای زهی آفريقايي است كه پس از بانزاي پرتغالي ساخته شده است. بانزا كاملاً مشابه با banjo است.

در بين سازهای آفريقايی، سازهای متعددی داراي يك كله (سر) پوستي و بدنه كاسه‌اي شكل (gourd) كه مهمترين در بين آنها كورا (kora) هستند. سازهای آفريقايی از banjo های آفريقايی-آمريكايي اوليه كه در آنها دسته‌هاي ساز داراي صفحه انگشت‌گذاري (fingerboard) و گيره‌هاي تنظيم (tuning pegs) به سبك غربي نبوده و در عوض داراي stick necks  هستند كه سيم‌ها به گردن متصل و حلقه‌هايي (loops) براي تنظيم (كوك كردن) دارند. banjo های دارای صفحات انگشت‌گذاری و گيره‌های تنظيم از قرن 17ام از كارائيب شناخته شده بودند. در قرن 18‌ام و اوايل قرن 19‌ام نام اين ساز را با عناوين مختلفي همانند بانجي (bangie)، بانزا (banza)، بونجاو (bonjaw)، بنجر (banjer) و بنجار (banjar) ذكر شده است. سازهاي مشابه این ساز نظير ساز ژاپني شاميسن (shamisen)، ساز ايراني تار (tar) و ساز مراكشي سين تير (sintir) قرن‌ها قبل از banjo در اين كشورها نواخته مي‌شدند . ساز مشابه ديگر هم خانواده با این ساز، آنكونتينگ (akonting) است كه يك نوع لوت توسط قبيله جولا از سنه گامبيا و انگوني از مالي، گينه و ساحل عاج است همچنين انواعي از انگوني (ngoni) توسط ساكنين جنوب صحراي آفريقا به نام گيمبري (gimbri) توسعه يافت.

اولين بانجوهايی كه تحت تأثير سازهاي آفريقایي ساخته شدند داراي يك بدنه كاسه‌اي شكل (gourd) و يك stickneck بودند. اين نوع سازها داراي تعداد متنوعي از سيم‌ها بوده هر چند غالب اين سيم‌ها از نوع واخون (drone) بودند. banjoی داراي پنج سيم توسط جوئل واكر سويني (Joel Walker Sweeney) يك نوازنده دوره‌گرد آمريكايي از ويرجينيا رواج يافت.            

در دهه 1830 سويني اولين نوازنده سفيد پوستي بود كه با این ساز روي صحنه برنامه اجرا كرد. در بانجوی سويني gourd با جعبه صدا (sound box) جايگزين شده بود و داراي چهار سيم تمام طول در كنار يك سيم پنجم كوتاه‌تر بود. این ساز توسط گروه سويني در بريتانيا معرفي‌ شد و در  سالن‌هاي موسيقي بسيار محبوب شد. قبل از جنگ‌هاي جنوبي در آمريكا بسياري از بردگان آفريقايي این ساز را مي‌نواختند و به صاحبنشان نيز نحوه نواختن اين ساز را می آموختند.

انواع مختلفي از این ساز وجود دارند. بانجوهای كه با يك مضراب يا زخمه به جاي انگشتان نواخته مي‌شوند داراي chanterelle نيستند.  

در بانجوي زيثر (zither) پوست ساز در داخل رزنيتور معلق است كه باعث حركت امواج صوتي به سمت جلو مي شود. Chanterelle از كله ساز كوك مي شود از زير صفحه انگشت گذاري عبور مي كند يا در پرده پنجم بيرون مي آيد.   

جنس ساز بانجو

بانجوها از دو ماده اوليه عمده ساخته مي‌شوند: چوب و فلز. البته مواد ديگري همانند چسب‌هاي مختلف، مواد منبت‌كاري (يا تزئين) همانند صدف؛ پلاستيك نيز در مقادير كمتر در ساخت آنها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

ساختار ساز بانجو

1- سردسته

قسمت فوقاني دسته (گردن) ، سردسته ناميده مي‌شود. اين امر به دليل قرارگيري گيره‌هاي تنظيم به نام گوشي در اين قسمت از دسته است. روي اين قسمت مهره‌هاي شكافداري از جنس آبنوس يا پلاستيك جهت قرارگيري سيم‌هاي ساز وجود دارد. روي اين مهره‌ها سيم‌ها با هم قبل از كشيده شدن روي صفحه انگشت‌گذاري (fingerboard) ، همتراز مي‌شوند.

2- گوشي‌ها يا تنظيم كننده‌ها:

گوشي‌ها يا پيچ‌هاي تنظيم‌كننده (tuners) مي‌توانند همانند تنظيم‌كننده‌هاي گيتار از كناره‌هاي گردن يا از پشت ساز بيرون زده باشند به منظور پايدارتر كردن تمامي تنظيم كننده‌ها، تمامي آنها محكم به دسته ساز متصل شده‌اند.

3- صفحه‌انگشت گذاری

صفحه انگشت‌گذاري بخشي از دسته (گردن) ساز است كه در قسمت بالاي دسته قرار دارد و با توجه به اينكه اين قسمت ساز بيشترين لرزه‌ها را تحمل مي‌كند، اين قسمت از چوب‌هاي سخت و بادوامي همانند آبنوس ساخته مي‌شود. پرده‌ها و تزئينات روي صفحه انگشت‌گذاري banjo قرار مي گيرند.

4- دسته يا گردن

دسته يا گردن این ساز از چوب ساخته شده و با توجه به نوع ساز و گام آن طول دسته نيز تغيير مي‌كند. تزئينات روي سمت جلوي دسته يا صفحه انگشت‌گذاري به نوازنده كمك مي‌كند كه از آنها به عنوان راهنما در حين نواختن بدون شمارش پرده‌ها استفاده كند. در زير صفحه انگشت‌گذاري در دسته،  truss rod قرار دارد. Truss rod پيچي است كه براي تنظيم انحناي دسته بكار مي‌رود و به ثابت نگه داشتن گردن كمك كرده و به تنظيم ارتفاع سيم‌ها (فاصله سيم‌ها) از صفحه انگشت كمك مي‌كند.   

5- Pot Assembly

Pot assembly از قسمت‌های مختلفي تشكيل شده است كه با قاب اصلي شروع شده و سپس قطعات ديگر؛ سر ساز، يك حلقه تنش (tension hoop) و قلاب‌ها و مهره‌هايی براي اعمال تنش روي سر banjo، سيم‌گير (زه‌گير) و پل روي آن قرار مي‌گيرد. اين قسمت در بانجوهاي رزونانسي داراي فلنج و (resonator back) نيز هست.

همچنين شامل اين قسمت شامل يك tone ring و armrest براي نواختن راحت‌تر ساز نيز هست. 

6- تشديد كننده يا طنين انداز (رزنيتور)

تشديدكننده يا طنين‌انداز (رزنيتور) يا قسمت پشت ساز به عنوان صفحه صدا (sound board) عمل كرده و صداي اين ساز را بلندتر مي‌کند. رزنيتور از جذب امواج صوتي توسط بدن نوازنده يا تباهيدگي اين امواج در پشت ساز و در اطراف قاب نظير banjoی پشت باز جلوگيري مي‌كند و باعث انعكاس صداي banjo مي‌شود.